Omgaan met grensoverschrijdend gedrag, in drie stappen

Lenteblog 2024 door Oeds Blok

Bij onze voetbalclub KVVA in het Soesterkwartier in Amersfoort is kortgeleden op de ledenvergadering een sociaal veiligheidsplan vastgesteld. Het plan benoemt welk gedrag we op de club willen zien en welk gedrag niet kan. In de afgelopen jaren is meer aandacht gekomen voor grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik; in de sport, de wereld van muziek en media, bij de overheid en ook in de kerk. Misschien zijn het tekenen van een nieuwe lente, al is het erkennen van dit schadelijke gedrag moeilijker dan het toedekken ervan.

In deze blog sluiten we aan bij wat Simon Walker schrijft over ‘de vrijheid om te vechten’ als mens en als leider. Specifiek gaat het over het omgaan met grensoverschrijdend gedrag. Wat komt hierbij kijken? Hoe stellen we ons undefended op? Onze wens is dat je jezelf in deze lente steeds opnieuw mag geven voor een undefended leven, tot bloei van jezelf en de ander.

Stap 1: Leren aanvoelen van grensoverschrijdend gedrag

In de vrijheid om te vechten gaat het volgens Simon Walker (The Undefended Life, p. 118-121) om opkomen voor wat kwetsbaar is, het tegengaan van machtsmisbruik (groot of klein) en de strijd aangaan tegen aantasting van alles wat kostbaar en heilig is; in mens, dier, gezin, organisatie, samenleving en schepping.

Het is belangrijk om grensoverschrijdend gedrag te leren aanvoelen bij onszelf en bij de ander. Het is de stap van bewustwording en vervolgens erkenning. Waar kun je zoal aan denken bij grensoverschrijdend gedrag?

• Iemand over de organisatie: We werken allemaal veel te hard, maar dat is gewoon zo en dat kan niet anders.
• Een van de jeugdspelers in je team zegt voor de grap ‘zwarte’ tegen zijn medespeler omdat deze dat toch niet erg vindt.
• In een vergadering tegen een predikant: We gaan in de ledenvergadering jouw functioneren bespreken.

Voor het leren aanvoelen van grensoverschrijdend gedrag is het gezamenlijke gesprek nodig. Wie willen wij zijn? Binnen onze voetbalclub KVVA zijn hierover afspraken gemaakt die ook met de ouders worden besproken. Gezamenlijke afspraken zorgen voor een gedeelde verantwoordelijkheid en stimuleren een gezond omgangsklimaat.

Stap 2: Een grens stellen aan grensoverschrijdend gedrag

Na aanvoelen en erkennen van grensoverschrijdend gedrag volgt de vraag: Wat gaan we doen? Jij en ik zijn als mens en als undefended leiders geroepen om te vechten voor vrijheid, de vrijheid van onszelf (ja!) en de vrijheid van de ander. Walker schrijft dat de persoonlijke ruimte en grenzen van ieder mens gerespecteerd behoren te worden, ten diepste omdat ieder mens een beeld van God is. De vrijheid om te vechten in leiderschap betekent je rustig en beslist uitspreken bij grensoverschrijdend gedrag en grenzen stellen. Je gaat rechtop zitten of staan, kijkt de ander in de ogen en geeft met woorden een grens aan. Bijvoorbeeld: ‘Ik wil niet dat je zo met mij omgaat.’ Of: ‘Dit past niet bij het ‘wij’ van onze organisatie.’

Een grens stellen aan grensoverschrijdend gedrag vraagt oefening. Hoe meer je oefent, hoe duidelijker je kunt zijn in het moment. Bedenk hierbij dat degene die een grens overschrijdt, jou als leider nodig heeft om een heldere spiegel voor te krijgen en nieuwe keuzes te maken. Niet zelden zijn mensen die misbruik maken van hun macht zelf slachtoffer van schadelijk gedrag. Helaas kan het gedrag zeer hardnekkig zijn. Dan vraagt het volharding om de confrontatie aan te gaan en steeds opnieuw de grens aan te geven. Op verschillende plekken is gelukkig ondersteunend materiaal beschikbaar om tot gezamenlijke afspraken te komen, bijvoorbeeld op centrumveiligesport.nl en veiligekerk.nl. Binnen de voetbalclub KVVA zijn vertrouwenscontactpersonen aangesteld. Ook is er beleid verwoord over sancties wanneer mensen zich niet willen houden aan de geldende afspraken.

Stap 3: Bronnen vinden om op te durven komen tegen schadelijk gedrag

Stap drie bij opkomen tegen schadelijk gedrag is bronnen vinden voor innerlijke vrijheid. Opkomen tegen schadelijk gedrag is spannend. We hebben daarin vaak te maken met mensen die dreiging verspreiden en daardoor angst oproepen. Een organisatie kan jarenlang worden beheerst door angst, zonder dat deze dynamiek van dreiging aan het licht komt. Er zijn vaak allerlei redenen om de confrontatie uit de weg te gaan en bovendien: we willen toch aardig zijn voor elkaar? Bij het vermijden van confrontaties speelt angst vaak onbewust een rol. Want wat zal de ander doen als wij een grens stellen? Zal die ander woedend worden? Over ons gaan praten? Raken we de ander kwijt? Raak ik mijn baan of opleidingsplek kwijt?

Opkomen tegen schadelijk gedrag leidt ons naar bronnen om innerlijk vrij te kunnen zijn, niet beheerst door angst. Binnen undefended leidinggeven spreken we daarbij over onze bronnen van erkenning (Simon Walker, Leidinggeven vanuit wie je bent p. 121-133). Het gaat om bronnen van liefde waarin wij ons aanvaard, gekend en bevestigd weten. We worden aangemoedigd om dagelijks te putten uit deze bronnen, in de liefde van de mensen om ons heen die ons kennen.

De vrijheid om te vechten, om zo de ander vrij te maken

Wanneer we onze bronnen van liefde dichtbij ons houden, vinden we de moed om te blijven vechten voor vrijheid. Walker leert ons dat we in de basis van ons menszijn innerlijke vrijheid vinden wanneer we voor ogen houden dat God ons verdedigt. Zo kunnen we de undefended weg gaan waarin we samen met anderen schadelijk gedrag leren aanvoelen en hiertegen opkomen om zo de ander vrij te maken, voor zover dat in ons vermogen ligt.

Reflectievragen

• Wat is voor jou een ervaring van de vrijheid om te vechten?
• Wat zijn voor jou bronnen om innerlijk vrij te kunnen zijn?