Is bevel voeren dominant?

Door Oeds Blok

Moeite met de bevelvoerende houding

Andere woorden voor ‘bevel voeren’ zijn: bevelen, commanderen, gebieden, opleggen, opdragen, opdracht geven. Je kunt ook zeggen: iemand iets laten doen, ervoor zorgen dat iets op een bepaalde manier gebeurt. Iemand die bevel voert, neemt initiatief. Hij of zij bepaalt. Hij of zij zet de kaders voor wat er gaat gebeuren.

Bevel voeren kun je op een goede en een verkeerde manier doen. Het is bijvoorbeeld verkeerd als een leidinggevende een organisatieplan erdoor drukt uit eigenbelang, zonder rekening te houden met de wensen van anderen. Het is opbouwend als bijvoorbeeld een chirurg zijn team organiseert en aanstuurt om een veilige, effectieve operatie uit te voeren. Of als een ouder ‘nee’ zegt tegen zijn kind en het kind daarmee voor een gevaarlijke situatie behoedt.

In onze leertracks merken we dat deelnemers vaak moeite hebben met de bevelvoerende houding. Dat heeft te maken met ervaringen uit het verleden. Ze hebben last gehad van defended dominant leiderschap. Een ouder, leider, docent of wie dan ook die meer gericht was op eigen zelfbehoud dan de eigenheid en vrijheid van anderen. Leiding geven met onvoldoende respect en ruimte voor de ander – subtiel of minder subtiel – is onderdrukkend. Er is dan sprake van grensoverschrijdend gedrag, met alle schadelijke gevolgen van dien.

‘Zo wil ik niet zijn’, is de reactie van deelnemers aan onze leertracks. Ook als we de positieve betekenis van bevel voeren nemen dan geeft dit vaak ongemak. ‘Straks vinden mensen me niet meer aardig als ik duidelijk ben of een grens trek’. Angst om te falen speelt ook een rol. ‘ Straks gaat het mis en weet ik niet meer wat ik moet doen’. Als gevolg daarvan wordt de bevelvoerende houding vaak vermeden. Zeker ook in christelijke kring wordt de bevelvoerende houding al snel als ‘fout’ gezien. We moeten immers lief zijn voor elkaar …

Maar: de bevelvoerende houding kan goed worden ingezet en is soms zelfs noodzakelijk.

Een van de onderdelen van The Undefended Leader is het leiderschapskwadrant. Volgens dit kwadrant hebben leiders drie keuzes in een situatie. Zij kiezen voor de voorgrond of achtergrond, voor sterke of zachte kracht, voor consolideren of uitbreiden. Combinaties van deze keuzes leiden tot acht leiderschapshoudingen. Een van deze houdingen is de bevelvoerende houding: op de voorgrond, met sterke kracht, consoliderend. De bevelvoerende houding is een zelfverzekerde houding, zonder de waardigheid en het gevoel van eigenwaarde van anderen te ondermijnen. Wanneer mensen zich onveilig voelen en geen grenzen krijgen, hebben zij behoefte aan bevelvoerend leiderschap. De bevelvoerende leider brengt orde en controle waar duidelijkheid nodig is, wanneer angst heerst of wanneer de situatie ongezond/onveilig/kritiek is.

In Leidinggeven met niets te verliezen schrijft Simon Walker hoe leiders de bevelvoerende houding  undefended kunnen inzetten in situaties die daarom vragen (pagina 69-83). We noemen hier drie situaties.

Wanneer is de bevelvoerende houding heilzaam en zelfs noodzakelijk?

→ In situaties waarin je angst van mensen kunt helpen reguleren

Denk aan de juf of meester die ‘s ochtends duidelijk aan de klas vertelt wat het plan is voor die dag en wat er van de kinderen wordt verwacht. De juf of meester weet wat er moet gebeuren en heeft tegelijkertijd oog voor de vragen en wensen van de kinderen. Dat geeft vertrouwen aan de kinderen en het stelt ze gerust. Of neem de voorzitter van een vergadering die aan het begin van de vergadering vaststelt welke agendapunten er zijn en hoeveel tijd er aan ieder onderwerp wordt besteed. De bevelvoerende houding wordt ook van je gevraagd op momenten dat het nodig is om op korte termijn keuzes te maken en een koers uit te zetten, zoals geregeld voorkomt in deze coronatijd.

→ In situaties waarin je ongezonde patronen kunt doorbreken

Soms voel je gaandeweg aan dat je leidinggeeft in een ongezond ‘systeem’ dat soms al jarenlang in stand wordt gehouden. Bijvoorbeeld: een paar mensen maken de dienst uit, formele of informele leiders. Als er wordt getornd aan hun visie of hun persoonlijk belang dan gebruiken ze hun macht door te zeggen ‘Zo doen we het altijd al’. Zij kunnen ook lelijk worden en op de persoon gaan spelen. Bij hen is vaak sprake van diepgewortelde defended overlevingsstrategieën, waarin angst en macht verweven raken. De betrokkenen zijn zich hiervan lang niet altijd bewust.

Beschikbaar zijn als undefended leider met de bevelvoerende houding betekent dan het aanspreken van de betrokkenen en een grens stellen aan dominant en lelijk gedrag. Een ongezond patroon hoeft niet per se heftig te zijn. Denk bijvoorbeeld aan een organisatie die al tijden niet effectief is door een bepaalde werkwijze. De bevelvoerende houding is dan nodig om de strategische doelstellingen in de organisatie daadwerkelijk te kunnen bereiken.

→ In situaties waarin je kunt opkomen voor wie kwetsbaar is

Opkomen tegen misstanden of onrecht vraagt moed. Undefended leiders kiezen voor de vrijheid om te vechten voor wie onrecht wordt aangedaan. Opkomen tegen misstanden wordt je niet altijd in dank afgenomen en kan zorgen voor lijden. Je daagt de status quo uit en dat vinden de heersende machten niet leuk. Ga eens na hoe jij je macht gebruikt ten aanzien van kinderen en jongeren, ouderen, man-vrouw verhouding, mensen die niet meekomen in wat de middenklasse ‘normaal’ vindt, mensen die anders denken en doen dan jij, mensen met een andere kleur, etniciteit en cultuur of een ander geloof.

De undefended leider kan de bevelvoerende houding op het juiste moment ook weer loslaten en kiezen voor bijvoorbeeld de ‘funderende houding’: wat spreken we samen af? Of de dienende houding: de ander verantwoordelijkheid geven en laten bloeien. Of de aansluitende houding: door vragen te stellen anderen betrekken in een ‘gedeelde agenda’, zodat zij meedenken over een aanpak of werkwijze.

Vragen om over na te denken

• Wat is jouw beeld van ‘bevel voeren’ en welke rol speelt dit in je leiderschap?
• Wat herken je voor jezelf als angstfactor bij de bevelvoerende houding?
• In welke situaties zou jij de bevelvoerende houding willen of kunnen inzetten? Wat is ‘jouw moment’ daarvoor?